نصرت الله کاسمی

ملیت :  ایرانی   -  قرن : 14 منبع : شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران (جلد سوم)

استاد دانشكده پزشكى، دولتمرد و سیاستمدار، شاعر، ادیب و سخنور و روزنامه‏نگار. نصرت‏الله كاسمى فرزند اسدالله دبیرالحرم مالك و دربارى در سنه 1287 ش در تهران متولد شد. این خانواده اصلا مازندرانى بودند و به كار ملكدارى و زراعت اشتغال داشتند. نصرت‏الله تحصیلات ابتدائى را در مدرسه‏ى انتصاریه پایان داد و وارد مدرسه‏ى دارالفنون گردید و سرانجام در 1308 ش دیپلم علمى از مدرسه‏ى مزبور دریافت كرد. وى ضمن تحصیل در مدرسه‏ى دارالفنون، به تحصیل علوم حوزوى پرداخت و یك دوره‏ى كامل سطح را نزد اساتید مختلف و سرشناس تهران فرا گرفت. كاسمى تحصیلات عالى خود را در دانشكده پزشكى آغاز كرد ولى دلبستگى خاص او به ادبیات فارسى و ادبیات عرب و طبع شعر، او را به محافل ادبى تهران كشانید و طبعا در این رفت و آمدها با بزرگان علم و ادب فارسى آن عصر از جمله با حاج میرزا یحیى دولت‏آبادى كه از مؤسسین فرهنگ جدید و سیاستمداران زمان بود، آشنا شد و هوش و عمق اطلاعات نصرت‏الله جوان موجب گردید یك نوع همكارى علمى و ادبى بین آن دو ایجاد گردید. بطورى كه پس از مدتى كوتاه مرحوم دولت‏آبادى، نصرت‏الله كاسمى را بعنوان یك دانشمند و شاعر به مرحوم میرزا یحیى قراگوزلو (اعتمادالدوله) وزیر فرهنگ وقت معرفى كرد تا از وجود وى در امور فرهنگى استفاده كند. مرحوم قراگوزلو در چند نشست، به عمق اطلاعات و زیركى كاسمى پى برد و او را به خدمت در وزارت «معارف و صنایع مستظرفه» به استخدام درآورد و بعنوان مسؤول تنظیم و طبع و نشر كتابهاى ابتدائى با ماهى یكصد تومان حقوق كه مستقیما زیرنظر وزیر انجام وظیفه نماید، به خدمت گمارد و در مدت كوتاهى شش جلد كتاب ابتدائى باضافه یك جلد كتاب تاریخ و یك جلد كتاب جغرافیا آماده شد. در این كار بزرگ، علاوه بر مرحوم قراگوزلو و كاسمى، احمد بهمنیار هم همكارى و همگامى مؤثر داشت. با تمام گرفتاریهاى فرهنگى كه بر دوش كاسمى نهاده شده بود، سرانجام در 1313 ش دوره‏ى دانشكده‏ى پزشكى را باتمام رسانید و رتبه‏ى اول را حائز شد و به دریافت یك قطعه نشان درجه اول علمى مفتخر گردید. در همان سال كاسمى به خدمت وظیفه احضار شد و دوران خدمت خود را در بیمارستان 501 ارتش انجام داد. به هنگام خدمت وظیفه به دستور على‏اصغر حكمت وزیر فرهنگ وقت طى قراردادى كه با دكتر كاسمى منعقد گردید، مقرر شد وى دو جلد كتاب «راه خوشبختى» تألیف دكتر ویكتور پوشه جراح معروف فرانسوى كه در بهداشت و اخلاق بود ترجمه نماید. در مدتى كمتر از یكسال، این دو كتاب به نثرى شیوا ترجمه و منتشر شد و فوق‏العاده مورد توجه قرار گرفته و بكرات تجدید چاپ گردید. دكتر نصرت‏الله كاسمى در سال 1315 در معیت چند تن از دوستان پزشك خود مجله‏اى به نام «درمان» در تهران انتشار داد. این مجله طبى و بهداشتى بود و بصورت ماهیانه منتشر مى‏شد و شماره اول آن در فروردین ماه 1315 انتشار یافت. شماره اول مجله‏ى مزبور 76 صفحه به قطع وزیرى در مطبعه سربى چاپ و انتشار یافته بود در سر مقاله‏ى نسبتا مفصل شماره‏ى اول كه بقلم دكتر كاسمى است آمده بود... نامه درمان مى‏خواهد در مبحث خاص طب و دواسازى و دندانسازى كه از شعب مهم علوم بشرى است این خدمت بزرگ را انجام دهد و بار دیگر براى ظهور دانشمندان بزرگ ایران زمینه‏ى مساعد پیش آورد از اینرو از همه‏ى دوستداران دانش دعوت مى‏كند كه استدعاى او را بپذیرند و از مدد علمى و فكرى و قلمى كه موجب دوام این نامه مى‏باشد دریغ روا ندارند... در مجله‏ى درمان علاوه بر مقالات سودمند علمى كه توسط متخصصین پزشكى نوشته مى‏شد در هر شماره تصاویر مناسبى با مقالات چاپ مى‏شد. این مجله قریب دو سال دوام كرد. همزمان با فارغ‏التحصیلى دكتر كاسمى قانون تأسیس دانشگاه از مجلس شوراى ملى گذشت و دانشگاه شروع بكار كرد. در تشكیلات جدید دانشكده پزشكى، دكتر نصرت‏الله كاسمى با سمت دانشیارى تدریس بیماریهاى عمومى را برعهده گرفت و علاوه بر آن ریاست كتابخانه و انتشارات دانشكده پزشكى را عهده‏دار شد و كتابى تحت عنوان راهنماى پزشكى منتشر ساخت. هنوز دو سه سالى از تشكیلات جدید دانشكده‏ى پزشكى سپرى نشده بود كه بعلت دسته‏بندى قدما علیه جوانان، عده‏اى از دانشیاران دانشكده‏ى پزشكى از جمله دكتر نصرت‏الله كاسمى منتظر خدمت شدند و دانشكده‏ى پزشكى بصورت ركود درآمد. در سال 1318 دكتر احمد متین دفترى وزیر دادگسترى كه خود استاد دانشگاه بود به نخست‏وزیرى منصوب شد و براى رونق مجدد دانشكده پزشكى به استخدام پروفسور اوبرلین فرانسوى براى ریاست دانشكده پزشكى برآمد و طبق قانون خاصى اختیاراتى به وى داده شد. پروفسور اوبرلین، دكتر نصرت‏الله كاسمى را به سمت دانشیار كرسى بیماریهاى همگانى و تجربى و سردبیر دانشكده پزشكى و داروسازى و دندانپزشكى منصوب نمود كه كلیه امور آموزشى و دانشجوئى سه دانشكده با نامبرده بود. دكتر كاسمى علاوه بر كارهاى سردبیرى در سه دانشكده تدریس هم مى‏كرد. در دانشكده پزشكى غدد درون‏ریز و بیماریهاى مربوط به آن و در دانشكده دندانپزشكى و داروسازى بیماریهاى عمومى و بهداشت تدریس مى‏نمود و مدتى هم تاریخ و اخلاق پزشكى تدریس نمود. دكتر نصرت‏الله كاسمى از شهریور 1320 تقاضاى امتیاز مجله‏اى به نام دانشكده پزشكى نمود كه علاوه بر انتشار اخبار دانشكده پزشكى تهران، آخرین تحقیقات و تتبعات پزشكى را كه در مطبوعات خارجى یا رسانه‏هاى گروهى آنها منتشر مى‏شد براى پزشكان كشور در مجله درج نماید. شماره‏ى اول این نامه در بهمن‏ماه 1321 بصورت ماهنامه منتشر شد. در شناسنامه‏ى مجله نوشته شده بود «صاحب امتیاز دكتر نصرت‏الله كاسمى؛ سردبیران: دكتر امیراعلم، دكتر مصطفى حبیبى؛ ترتیب انتشار: ماهانه؛ موضع مجله: علمى دانشكده پزشكى دانشگاه تهران.» در سال 1325 پس از تشكیل سازمان شاهنشاهى خدمات اجتماعى، دكتر جواد آشتیانى به مدیر عاملى و دكتر نصرت‏الله كاسمى به قائم‏مقامى سازمان مزبور انتخاب شدند و برنامه‏ى وسیعى براى كارهاى پزشكى و بهداشتى آن پى‏ریزى نمودند از جمله دانشكده‏اى بنام دانشكده پرستارى تأسیس نمود كه ضرورت كامل داشت. در انتخابات دوره‏ى شانزدهم مجلس شوراى ملى، دكتر نصرت‏الله كاسمى كاندیداى نمایندگى مجلس شوراى ملى از سارى شد و با رأى مردم به مجلس رفت. در آن تاریخ مسئله استیفاى حقوق ملت ایران از نفت جنوب موضوع گسترده و جدّى روز بود. روز اول تیرماه 1329 كمیسیون خاص نفت در مجلس شوراى ملى موجودیت خود را اعلام كرد و هجده نفر از زبده نمایندگان به عضویت این كمیسیون انتخاب شدند. از جمله دكتر نصرت‏الله كاسمى بود. ریاست این كمیسیون بعهده دكتر محمد مصدق قرار گرفت و سرانجام پس از بررسیهاى كامل در روز 17 اسفند 1329 كمیسیون خاص نفت ملى شدن صنعت نفت را به تصویب رسانید و مجلس سنا روز 29 اسفند 1329 نظریه مجلس شوراى ملى را دائر بر ملى شدن صنعت نفت مورد تصویب قرار داد و موجى از خوشحالى و مسرت در سرتاسر كشور بوجود آورد. در این اقدام بزرگ تاریخى، دكتر نصرت‏الله كاسمى سهیم و شریك بود. در سال 1336 رژیم مشروطه سلطنتى تصمیم گرفت كه سیستم دو حزبى در كشور تشكیل گردد. حزبى بنام حزب مردم با برنامه‏هاى خاصى در 28 اردیبهشت‏ماه 1336 موجودیت خود را اعلام كرد. این حزب طرفدار اصلاحات ارضى و سهیم كردن كارگران در سود كارخانه‏ها و برابرى حقوق زن و مرد بود. رهبرى این حزب را امیر اسدالله علم بر عهده گرفت. در 28 بهمن‏ماه 1336 دكتر منوچهر اقبال نخست‏وزیر تشكیل یك حزب اكثریت را اعلام كرد و اولین جلسه‏ى عمومى هیئت مؤسس حزب با حضور دویست نفر از سناتورها، نمایندگان مجلس، اساتید دانشگاه، معتمدین و اصناف، مالكان و كارگران، بنام حزب ملیون تشكیل شد. در اولین جلسه‏ى هیئت مؤسس، دكتر منوچهر اقبال به رهبرى حزب و دكتر نصرت‏الله كاسمى به دبیر كلى حزب انتخاب گردیدند. این حزب با پشتیبانى دولت بسرعت قوام گرفت و شعب خود را در تمام شهرها دائر نمود و مشغول فعالیت شد. زحمات شبانه‏روزى دكتر كاسمى موجب گردید كه حزب ملیون حزبى فرا گیر باشد. در نهم شهریور ماه 1337 براى ارتباط بیشتر بین حزب ملیون و دولت، آقاى دكتر نصرت‏الله كاسمى دبیركل حزب با سمت وزیر مشاور داخل كابینه شد. دكتر كاسمى براى انتخابات دوره‏ى بیستم كه در پیش داشت برنامه‏ى تبلیغاتى جامعى تنظیم و پیاده كرد و از اول تابستان 1339 این برنامه بمرحله‏ى اجرا درآمد و دبیركل حزب هر روز در استان یا شهرستانى سخنرانى مى‏نمود و ضمن تشریح برنامه‏هاى حزبى از مردم مى‏خواست كه به كاندیداهاى حزب ملیون رأى دهند. انتخابات پایان پذیرفت ولى دخالت دولتیان در بعضى از حوزه‏ها، موجى از عدم رضایت فراهم نمود و رسانه‏هاى گروهى حزب اقلیت و منفردین، انتخابات را مخدوش قلمداد كردند بطورى كه دولت ناگزیر شد استعفاى دستجمعى نمایندگان را بگیرد. در نتیجه‏ى چنین نابسامانى، دكتر نصرت‏الله كاسمى دبیركل حزب ملیون آماج حمله و انتقاد دستجات ناراضى قرار گرفت و طبعا از دبیركلى حزب و وزارت مشاور كنار گذارده شد. دكتر نصرت‏الله كاسمى پس از این شكست سیاسى به كار اصلى خود بازگشت و فعالیت‏هاى علمى و ادبى را مضاعف ساخت. مدت هفت سال دبیركل بنیاد نیكوكارى نوریانى را برعهده داشت و كارهاى عمده علمى‏انجام داد. از جمله ماهنامه‏ى تحقیقى بنام گوهر بمدت 6 سال در 72 شماره انتشار داد. علاوه بر مقالات اساسى و علمى كه خود مى‏نوشت زبده محققان و اندیشمندان عضو علمى هیئت تحریریه این مجله بودند كه هم‏اكنون مجلدات باز مانده یكى از منابع معتبر تاریخ اجتماعى ایران است. علاوه بر مجله‏ى یاد شده، پانزده كتاب از متون فلسفى و تاریخى و عرفانى انتخاب و پس از تصحیح و تهذیب با مقدمه‏اى مناسب حال چاپ و در دسترس دانش‏پژوهان قرار داد. دكتر نصرت‏الله كاسمى نویسنده‏اى توانا و صاحب‏نظر بود، احاطه‏ى وى به زبان و ادبیات فارسى، عربى و فرانسه و شناخت كامل صنایع ادبى این سه زبان، او را در بین اقران ممتاز نمود. مطالعه در دواوین شعرا و كتب مختلف تاریخى و بررسى اسلوب مختلف استادان گذشته، وى را صاحب سبك خاص و پررونقى در زبان فارسى نمود. استاد نصرت‏الله كاسمى تالیفات و ترجمه‏هاى بسیارى دارد از جمله مى‏توان دو جلد كتاب علم غدد و غدد مترشحه داخلى و بیماریهاى آن را نام برد كه كتاب درسى معتبرى بود و هم‏اكنون نیز تدریس مى‏شود. ترجمه‏ى دو جلد كتاب راه خوشبختى تألیف دكتر ویكتور پوشه جراح معروف فرانسوى كه ده بار چاپ و انتشار یافته، ترجمه‏ى پنج جلد كتاب از فرانسه به فارسى در باب بهداشت و اخلاق، دوره‏ى كامل مجله‏ى درمان و دوره كامل مجله‏ى پزشكى، دوره‏ى كامل مجله‏ى گوهر و بالاخره یك واژه نامه‏ى پزشكى متجاوز از چهار مجلد كه متأسفانه عمر استاد اجازه‏ى چاپ آن را نداد. دكتر كاسمى شاعرى توانا بود، به سبك قدما شعر مى‏گفت، غالبا قصیده‏سرا بود و سبك خراسانى یا تركستانى را در اشعار خود انتخاب مى‏كرد. قسمتى از اشعار وى تحت عناوین امواج، مهر مادر، مظهر العجایب، نور خدا در غار حراء و وظایف انجمن‏هاى ادبى منتشر شده است. دكتر كاسمى در آخرین روزهاى رژیم بكار دعوت شد و مدیریت عامل سازمان شاهنشاهى خدمات اجتماعى را به او سپردند ولى نه استاد حوصله‏ى كار داشت و نه زمان اجازه‏ى كار مى‏داد. بنابراین این كار دوامى نكرد و استاد بعد از انقلاب خانه‏نشین شد. دكتر كاسمى چند سالى كه از انقلاب گذشت، تلاش خود را براى ادامه كار مجله‏ى گوهر بكار برد ولى هرگز به این كار توفیق نیافت. در 1374 درگذشت.